انواع قصاص در اسلام
در این نوشته می خواهیم به موضوع انواع قصاص در اسلام بپردازیم، در پایان جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.
انتخاب آگاهانه مقنن نسبت به فتاوی تامین کننده امنیت عمومی در مقررات ناظر بر قصاص نفس در آخرین قوانین جزایی ایران، بسیار ملموس و آشکار است.
انواع قصاص در اسلام
شرایط اجرای قصاص
در مقاله های قبل قصاص و انواع قصاص در اسلام را توضیح دادیم حال می خواهیم بدانیم برای اجرای قصاص چه شرایطی وجود دارد.این شرایط به صورت زیر می باشد :
-
تقاضای مجنی علیه یا اولیای دم :
در جنایات وارده بر عضو انسان، خود مجنی علیه و در جنایات وارده بر نفس، اولیای دم باید مطالبه ی اجرای قصاص داشته باشند وگرنه قصاص قابل اجرا نخواهد بود.مطابق ماده‌ی ۳۵۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ولی دم همان ورثه ی مقتول است به جز زوج یا زوجه ی او که حق قصاص ندارند.البته بنابر تصریح ماده‌ی ۳۵۳ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که صاحب حق قصاص فوت نماید، حق قصاص به ورثه ی او منتقل می شود حتی اگر همسر مجنی علیه باشد.برای مثال چنانچه مقتول با دختر عموی خود ازدواج نموده باشد و به دلیل نداشتن وراثی از طبق اول و دوم تنها ولی دم او عمویش باشد، با فوت عموی وی، دختر عموی او که همسرش هم هست وارث حق قصاص خواهد شد.
جنسیت اولیای دم مهم نیست و می تواند مرد یا زن (مثلا دختر، خواهر یا مادر مقتول) باشد.علاوه بر آن جنین نیز مطابق ماده‌ی ۳۵۵ قانون فوق الذکر، چنانچه زنده متولد شود ولی دم محسوب می شود.
-
اذن مقام معظم رهبری :
اجرای قصاص مانند هر مجازات دیگری از اختیارات حکومت است؛ زیرا اجرای مجازات و مخصوصا قصاص نیازمند رعایت اصول و مقرراتی است که عدم رعایت آنها موجب هرج و مرج و تضییع حقوق افراد خواهد شد.به همین دلیل قانون مجازات اسلامی بر لزوم استیذان از مقام معظم رهبری یا نماینده ی او قبل از اجرای قصاص از سوی ولی دم تأکید کرده است.
-
اذن مجنی علیه یا اولیای دم :
همان طور که صدور حکم قصاص در مورد جراحات منوط به مطالبه ی مجنی علیه و در مورد قتل منوط به درخواست اولیای دم است، اجرای آن نیز نیازمند درخواست آنهاست؛ بنابراین اگر کسی شخصِ محکوم به قصاص را بدون اذن ولی دم بکشد محکوم به قصاص خواهد شد.دلیل این امر آن است که شخصی که به سبب قتل محکوم به قصاص می شود مهدورالدم مطلق نیست تا کشتن وی از سوی هر کس موجب ساقط شدن قصاص و دیه شود، بلکه بنابر تصریح بند پ ماده ی ۳۹۲ قانون مجازات اسلامی تنها نسبت به مجنی علیه یا اولیای دم خود مقتول، مهدورالدم است.
البته اگر شخصی با اعتقاد و با تصور اینکه قاتل مهدورالدم است او را بکشد می تواند از امتیاز ماده ی ۳۰۳ قانون مجازات اسلامی استفاده کند و قصاص نشود و قتل او شبه عمد بوده و تنها طبق قانون تعزیرات قابل تعزیر است.چنانچه اولیای دم مقتول متعدد باشند و یکی از آنها بدون اذن سایرین مجازات قصاص را علیه شخص محکوم به قصاص اجرا کند، نمی توان او را محکوم به قتلی دانست که موجب قصاص است؛ زیرا این حکم مختص مواردی است که شخصی غیر از اولیای دم اقدام به کشتن قاتل می‌کند.
در چنین مواردی ولی دمی که بدون اذن سایرین اقدام به قصاص قاتل کرده است ضامن سهم سایرین از دیه (در صورت مطالبه ی آنها) خواهد بود.
اجرای قصاص
در رابطه با اصطلاح «مهدورالدم» قابل ذکر است که مهدور از واژه ی هدر و به معنای باطل بودن است و مهدورالدم یعنی کسی که خونش هدر است و قانون از خون او حمایت نمی کند و کشتن وی قصاص و دیه ای نخواهد داشت.در مقابل محقون الدم به معنای کسی است که خونش پاک بوده و مورد حمایت قانون است، بنابراین کشتن وی موجب قصاص خواهد بود.مهدورالدم به دو دسته ی مطلق و نسبی تقسیم می شود.مهدورالدم مطلق در برابر همه ی افراد یکسان است، به این معنا که هر کس این شخص را بکشد قصاص و دیه ای نخواهد داشت اما مهدورالدم نسبی فقط نسبت به اشخاص معینی که قانون تعیین کرده است مهدورالدم تلقی می شود، یعنی صرفا در صورتی که اشخاص نامبرده شده توسط قانون اقدام به کشتن این شخص کنند قصاص و دیه نخواهند داشت در غیر این صورت مرتکب مستحق قصاص خواهد بود.
برای نمونه مستحق قصاص نفس یا عضو فقط نسبت به صاحب حق قصاص و به مقدار آن قصاص نخواهد شد.همان طور که ملاحظه می کنیم قانون گذار مستحق قصاص نفس را فقط نسبت به صاحب حق قصاص مهدورالدم تلقی نموده، بنابراین چنانچه شخص ثالثی اقدام به کشتن مستحق قصاص نماید قاتل تلقی شده و محکوم به قصاص خواهد شد.
-
پرداخت تفاضل دیه :
در پاره ای از موارد مرتکب جنایت علیه نفس (قتل)، یا مادون نفس (جراحات وارده بر عضو) را تنها در صورتی می توان قصاص نمود که مبلغی به عنوان فاضل دیه به وی یا گاهی به سایر اولیای دم پرداخت شود.پرداخت مازاد دیه بنا بر مقررات قانون مجازات اسلامی باید قبل از اجرای قصاص باشد.این مبلغ جزءِ اموال قصاص شونده بوده و قابل هرگونه دخل و تصرف توسط وی تا قبل از مرگ اوست.تا قبل از پرداخت مازاد دیه امکان قصاص وجود ندارد و باید هر زمانی که متقاضی قصاص قادر به پرداخت شد پس از استیذان از مقام معظم رهبری حکم قصاص برابر مقررات قانونی به مرحله ی اجرا درآید.
البته اگر مقتول یا صاحب حق قصاص طلبی از مرتکب داشته باشد طلب مذکور با رضایت صاحب آن، هر چند بدون رضایت مرتکب، به عنوان فاضل دیه قابل محاسبه است.
یکی از مواردی که مستلزم پرداخت فاضل دیه به قاتل است در خصوص قتل زن مسلمان است، قانونا دیه ی زن مسلمان نصف دیه ی مرد مسلمان است.پس اگر مردی اقدام به کشتن زنی بکند، چون دیه ی زن نصف دیه ی مرد است، اولیای دم در صورتی می توانند مرد را قصاص کنند که قبل از اجرای قصاص نصف دیه ی کامل مرد را به او پرداخت نمایند.
یکی از موادی که در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ برای اولین بار توسط قانون گذار تدوین گردیده و بسیار جالب توجه است موردی است که جنایت نظم و امنیت عمومی را بر هم زند یا احساسات عمومی را جریحه دار کند و مصلحت در اجرای قصاص باشد اما خواهان قصاص تمکن از پرداخت فاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد.در این صورت با درخواست دادستان و تائید رئیس قوه قضائیه مقدار فاضل دیه از بیت المال پرداخت می شود.
-
عدم آزار رسانی به جانی :
قصاص نفس فقط به شیوه های متعارف که کمترین آزار را به قاتل می رساند جایز است و مُثله کردن او پس از قصاص ممنوع و موجب دیه و تعزیر مقرر در قانون است، (مُثله کردن به معنای تکه تکه کردن بدن قاتل بعد از اجرای قصاص است.) همچنین ابزار قطع و جرح در قصاص عضو باید تیز، غیر آلوده و مناسب با اجرای قصاص باشد و ایذاء مرتکب بیش از مقدار جنایت او ممنوع و موجب تعزیر مقرر در قانون است.(ایذاء به معنای رنج و عذاب دادن مرتکب جنایت است) مداوا و بی هوش کردن مرتکب و بی حس کردن عضو او پس از اجرای قصاص جایز است ولی طبق قانون قصاص کردن مرتکب در جنایت بر عضو بدون بی هوش کردن وی یا بی حس کردن عضو او حق مجنی علیه است، مگر اینکه جنایت در حال بی هوشی یا بی حسی عضو مجنی علیه اتفاق افتاده باشد.
قصاص
موانع اجرای قصاص
قصاص که به معنای استیفای اثر جنایت تبهکار است یکی از مهمترین قوانین کیفری اسلام است که متناسب با جنایت جانی بر او وارد می شود.مهمترین هدف تشریع قصاص، ابقای زندگی و حیات بشر است.ثبوت و اجرای کیفر قصاص منوط به وجود شرایطی است که فقدان هر یک از آنها می تواند مانع اجرای قصاص گردد.تحقیق حاضر به روش توصیفی – تحلیلی و با هدف بررسی ماهیت، تاریخچه و شرایط قصاص در حقوق ایران و فقه امامیه انجام پذیرفته است.پس از توضیح درباره انواع قصاص در اسلام به موانع اجرای قصاص می پرذازیم.
مهمترینِ موانع اجرای قصاص که اجرای قصاص را به طور موقت با مانع مواجه می سازند عبارتند از :
- باردار بودن زن محکوم به قصاص : در صورتی که زن باردار محکوم به قصاص شود، اجرای قصاص وی به تعویق می افتد اعم از اینکه پس از ارتکاب جنایت یا قبل از آن باردار شده باشد و اعم از آنکه حمل او مشروع باشد یا نامشروع،. بعد از وضع حمل هم تا زمانی که حیات طفل به مادرش وابسته است نمی توان قصاص را اجرا نمود.
- فرار قاتل و عدم دسترسی به وی : اگر قاتلی که محکوم به قصاص نفس است فراری باشد، قصاص تا زمانی که به او دسترسی پیدا نشود با مانع مواجه خواهد شد.
موارد سقوط قصاص :
- گذشت اولیای دم
- مطالبه دیه
- از بین رفتن محل قصاص
- ایجاد شبهه
تعریف قصاص
تفاوت قصاص با اعدام
قصاص مجازاتی است که از دیرباز در جامعه بشری وجود داشته و ویژگی برجسته آن همانندی جرم و مجازات است.در قانون مجازات اسلامی نیز اگر کسی به جان یا عضو دیگری آسیب برساند، حکم به قصاص او می شود.یکی از مهمترین شرایط قصاص عضو که علما درباره آن اتفاق دارند، همانندی عضو آسیب دیده مجنی علیه و جانی است.بر این اساس زمانی که انسان، دست دیگری را جدا سازد محکوم به قصاص می گردد.
تفاوت قصاص با اعدام :
- اﻋﺪام ﺳﺎﻟﺐ ﺣﯿﺎت ﺑﻮده اما ﻗﺼﺎص ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ هم ﺳﺎﻟﺐ ﺣﯿﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻗﺎﻃﻊ ﻋضو.
- قصاص با درخواست اولیای دم اجرا می شود ما اعدام از جانب مدعی العموم با اقامه دعوا واقع می شود.
- منشا قصاص صرفا جرایم مستوجب قصاص است اما ممکن است در اعدام جرایم مستوجیب حد، تعزیر یا بازدارنده باشد.مثل مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر.
- اعدام مجازات کلی تر و عمومی تر است که می تواند در بسیاری از موارد اعم از قتل و غیره حکم به آن داد.
