می خواهیم در این نوشتار توضیح دهیم که قرارداد مضاربه چیست و نکات کلیدی قرارداد مضاربه را نام میبریم و در پایان نمونه قرارداد مضاربه را به اشتراک می گذاریم.
حتما در بین تسهیلات و عقود بانکی نام مضاربه را شنیده اید.
مضاربه یکی از قرارداد هایی است که هم در اسلام پذیرفته شده و سود آن جایز شمرده شده و هم قانون مدنی نام فصلی را به خود اختصاص داده است.
مضاربه یکی انواع عقود معین است و شرایط و ویژگی های آن در قانون ذکر شده و عدم رعایت شرایط مقرر در قانون عنوان مضاربه را از آن می گیرد.
قرارداد مضاربه چیست ؟
در این نوع معامله دو نفر در یک کار شریک می‌شوند؛ یکی مالک و دیگری ضارب خواهد بود.
در واقع پول لازم برای کار توسط یکی تامین میشود و کار هم توسط دیگری انجام میشود.
افراد باید یک تعهد و قراردادی برای تقسیم سود بین خودشان ببندند و به نسبت پول و کار، سود را تقسیم کنند.
ماده ۵۴۶ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران
قانون مدنی مواد ۵۴۶ تا ۵۶۰ خود را در فصلی تحت عنوان مضاربه، به بیان تعریف این عقد، ویژگی ها و مسائل مربوط به آن اختصاص داده است.
این ماده می‌گوید: “مضاربه عقدی است که در آن یکی از متعاملین سرمایه را تامین می‌کند با شرط اینکه طرف دیگر با آن تجارت کند و دو طرف در سود آن شریک هستند. همچنین صاحب سرمایه مالک و فرد کارکننده ضارب نامیده میشود “.
در ماده ۵۵۳ قانون مدنی بیان شده است : ” در صورتی که مضاربه مطلق باشد یعنی تجارت خاصی شرط نشده باشد عامل میتواند هر قسم تجارتی را که صلاح بداند بنماید ولی در طرز تجارت باید متعارف را رعایت کند . “
به عبارتی می‌توان در معامله نوع تجارت را مشخص نکرد. یعنی فرد عامل میتواند هر نوع تجارتی را با توجه به عرف و دین انجام دهد.
به طور مثال می‌توان قرارداد مضاربه بورس یا قرارداد مضاربه بانکی انجام داد و سود را بین طرفین تقسیم کرد.
شما می توانید از نمونه قرارداد مضاربه در این نوشتار که در پایان قرار داده شده است، استفاده بفرمائید.
نکات قرارداد مضاربه از لحاظ شرعی
یکی از نکاتی بسیار مهم در این قرارداد، این است که امکان حرام شدن این معامله شرعی وجود دارد.
یعنی اگر کمی بی‌دقتی شود معامله مضاربه سر از ربا در خواهد آورد.
این معامله برای افرادی مفید است که دارای سرمایه کافی هستند اما به دلایلی نمی‌خواهند کار کنند، در این صورت باید با یک نفر معامله کنند.
به اصطلاح معروف بازاریان در این قرارداد به شکل “کار از یکی و سرمایه از یکی” عمل می گردد.
شرایط مهم برای قانونی بودن قرارداد مضاربه و سهم هر یک از افراد چگونه است؟
دقت داشته باشید که سهم هر یک از طرفین در این قرارداد باید جزء مشاع از کل باشد. به عبارتی نصف یا ثلث یا ربع باشد.
البته این مقدار میتواند درصدی هم تعیین شود.
طبق قانون سهم یکی از طرفین نمی‌تواند ۱۰۰% باشد. حتی نمی‌توان مبلغ مشخصی برای یکی از افراد تعیین کرد و گفت مابقی سود برای فرد دیگر است.
طرفین معامله باید در نظر داشته باشند که سرمایه کار باید به صورت نقدی باشد. این مورد در ماده ۵۴۷ قانون مدنی هم گفته شده است.
به طور مثال نمی‌توان یک وسیله یا دستگاه را در اختیار یک فرد قرار داد و بعد از او سود حاصل از کار را طلب کرد.
در این مورد باید یادآوری کنیم که وجه نقد میتواند پول رایج هر کشوری باشد.
عدم استفاده از طلب و بدهی
هیچ وقت نمی‌توان طلب و بدهی را به عنوان سرمایه قرار داد.
همچنین نمی‌توان چک مدت‌دار یا چیزی شبیه به آن دریافت کرد و مبلغ سرمایه را برعهده گرفت.
سود حاصل از مضاربه به چه صورت است؟
سودی که از این قرارداد به دست می‌آید، شامل منافعی است که از خرید و فروش جنس به دست می‌آید.
پس سودی که از این کار به دست می‌آید، باید ناشی از یک تجارت خاص باشد و حتما منفعتی در آن وجود داشته باشد.
در ابتدای معامله باید سهم هر طرف مشخص باشد و همانطور که در بخش‌های قبلی گفته شد، این سهم به صورت یک دوم، یک سوم و یک چهارم باشد.
البته ممکن است این مقدار به صورت درصدی هم باشد. مثلا یکی از طرفیت ۳۵% و دیگری ۶۵% از سود را ببرد.
نحوه دریافت سود توسط مضارب (عامل)
دریافت این سود بستگی به میزان تلاش و کاردانی مضارب دارد.
زیرا ممکن است در اثر فعالیت وی فقط زیان حاصل شود و سودی به دست نیاید که در این صورت سودی نصیب او نخواهد شد.
تسهیلات مضاربه
موضوع تسهیلات مضاربه همان خرید و فروش کالایی است که بین صاحب سرمایه و عامل توافق شده است.
قبل از انعقاد قرارداد مضاربه عملیات موضوع مضاربه بایستی در حد نیاز بررسی و اطمینان حاصل شود که اصل سرمایه و حداقل سود مورد انتظار بانک در طول مدت قرارداد قابل برگشت می باشد ؛
مدت قرارداد مضاربه از زمان انعقاد قرارداد و پرداخت وجه تا تسویه حساب کامل می باشد که بستگی به وضعیت کالای مورد معامله ، امکانات ، توان عامل و شرایط بازار دارد.
در هر صورت مدت قرارداد نباید از یک سال تجاوز نماید.
وضعیت حقوقی مضارب
مضارب یا عامل به عنوان وکیلِ مالکِ سرمایه ، متعهد است که با سرمایه‌ی او تجارت کند ، بنابراین در نگهداری از سرمایه حکم امین را دارد و باید در حفظ سرمایه و جلوگیری از تلف شدن آن بکوشد.
چنانچه عامل تمام تلاش خود را به کار گرفت، اما سودی از سرمایه حاصل نشد و یا اینکه سرمایه تلف شد ، مسئولیتی نخواهد داشت.
در چنین مواردی اگر مالک سرمایه مدعی باشد که عامل در تلف شدن سرمایه مقصر است ، خود موظف است تقصیر عامل را اثبات نماید.
زوال مضاربه و یا ابطال مضاربه
بر اساس ماده ۵۵۱ قانون مدنی، عقد مضاربه به یکی از علل ذیل منفسخ میشود:
- در صورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین. البته اگر وصیت به مضاربه شده باشد مرگ موجب انفساخ نمی شود.
- در صورت مفلس شدن مالک. در حقیقت مفلس شدن همان ورشکستگی در حقوق امروز است. در این حالت، عامل یا همان مضارب، جزو طلبکاران نمی آید و نسبت به سود مال مضاربه، شریک محسوب می شود. یعنی در صورت ورشکستگی مالک، مضارب مراحل طلبکاران برای رسیدن به سود خود را طی نمی کند و چون حق عینی دارد، سود خود را خارج از صف دریافت می کند.
- در صورت تلف شدن تمام سرمایه و ربح . (ربح همان سود است.)
- در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده مثلا تجارت مورد نظر آنها زنبور داری بوده ، ممکن است شرایطی پیش بیاید که زنبورداری ممکن نباشد که در این صورت مضاربه منفسخ می شود .
آثار انحلال قرارداد مضاربه
انحلال قرارداد مضاربه چه در اثر اختیار یکی از طرفین باشد و چه در اثر عواملی که خود به خود باعث به هم خوردن عقد میشود، در گذشته اثری نداشته و آثارش نسبت به آینده است.
اگر تا زمان انفساخ قرارداد سودی حاصل شده باشد ، بر مبنای قرارداد بین طرفین تقسیم میشود.
همچنین با انفساخ قراداد مضاربه، نمایندگی عامل در اداره سرمایه و تجارت پایان می‌پذیرد و او ناگزیر است در نخستین فرصت ممکن سرمایه و سود سهم مالک را به او بازگرداند.
نکات کلیدی قرارداد مضاربه
مضاربه همانند دیگر عقود معین ویژگی هایی دارد که قانون گذار آن ها را بیان کرده است . مهم ترین این ویژگی ها عبارت اند از :
نقد بودن
نکته مهم در عقد مضاربه این است که سرمایه باید وجه نقد باشد.
این موضوع در ماده ۵۴۷ قانون مدنی صراحتا بیان شده است.
مثلا اگر کسی وسیله کار در اختیار کسی بگذارد تا با آن کار کند و سود را شریک شوند ، عقد مضاربه محقق نشده است. بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، پول های خارجی نیز وجه نقد محسوب می شوند.
ممکن است در حالتی مالک سرمایه طلبی از طرف دیگر داشته باشد و بگوید به جای این که بدهی خود را پرداخت کنی، با آن پول تجارت کن و سود را شریک شو.
لازم به ذکر است که این کار، یعنی قرار دادن دین بر ذمه به جای سرمایه، و ممکن نیست.
جایز بودن
مضاربه عقدی جایز است که ماده ۵۵۰ قانون مدنی آن را بیان کرده است.
البته برخی معتقدند می توان به وسیله شرط ضمن عقدی، حق بر هم زدن عقد را از دو طرف گرفت.
لزوم تعیین سهم مالک و مضارب
سهم مالک و مضارب از سود تجارت مشخص باشد و این مشخص بودن به این معنا است که باید به صورت درصد و یا کسری از کل سود بیان شود.
مثلا گفته شود که ۶۰ درصد سود به مالک تعلق دارد و یا ربع سود سهم مضارب است.
این موضوع در ماده ۵۴۸ اینطور بیان شده است: “حصه هریک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل، از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد.”
بر اساس این ماده اگر در قرارداد مضاربه بیان شود که تمام سود برای مالک است، آن عقد مضاربه نیست.
این موضوع در جایی که سود یکی از آنها ثابت باشد هم صادق است.
مثلا بگویند ۵۰ میلیون تومان سود برای مضارب و ما بقی برای مالک باشد البته اگر عرف سکوت را جور دیگری تعبیر کرد ایرادی ندارد.
مثلا در جایی که سهم طرفین تعیین نشود در عرف آن را به طور مساوی تقسیم کنند.
ماده ۵۵۷ راه حل این اتفاق را شرح داده است: “اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار گذارد که تمام منافع مال مالک باشد در این صورت معامله مضاربه محسوب نمی شود و عامل مستحق اجرت المثل خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل را تبرعا انجام داده است.”
قانون مدنی راه حل این موضوع را در مضاربه نبودن عقد و پرداخت اجرت المثل به عامل دانسته است.
اما اگر مشخص شد عامل به صورت مجانی کار خود را انجام داده اجرت المثل تعلق نمی گیرد.
شما به صرف این نکات کلیدی قرارداد مضاربه که گفته شد نمی توانید قراردادی کامل و جامع از حیث جمیع جهات داشته باشید.
زیرا که در هر قراردادی با توجه به شرایط پیش آمده نکاتی کمتر و یا بیشتر مورد نیاز است.
ضرر در مضاربه بر عهده کیست ؟
طبق قانون، ضرر در قرارداد مضاربه بر عهده مالک می‌باشد.
حتی اگر طرفین شرط کنند که یا عامل یا هر دو نفر خسارت را برعهده بگیرند، شرط باطل است.
البته در صورتی که در معامله بیان شود که خسارت وارد شده بر مالک توسط عامل جبران میشود و عامل از مال خودش خسارت مالک را پرداخت می‌کند، شرط درست می‌باشد.
نمونه قرارداد مضاربه
در ادامه می خواهیم نمونه قرارداد مضاربه را برای شما به نگارش بیاوریم.
لازم به ذکر است این نمونه قرارداد مضاربه در تمام تجارت ها قابل استفاده نبوده و گاهاً نیاز است با توجه به شرایط شما قرارداد منحصر نگارش شود.
ماده یک – طرفین قرار داد
مالک : خانم / آقای : ………… فرزند: ………… دارای شماره ملی : ………… صادره از : ………….. متولد: …………. به نشانی : ………… کد پستی …….. و شماره تماس ………….. .
مضارب : خانم / آقای : ……….. فرزند: ………… دارای شماره ملی : …………. صادره از : …….. متولد : ………… به نشانی :………. کد پستی: ………. و شماره تماس …………… .
تبصره-نشانی مندرج در این قرار داد اقامتگاه قانونی طرفین شناخته می شود.در صورت تغییر نشانی طرفین ملزم هستند با پست سفارشی حداقل به مدت ۱۰ روز قبل از تغییر نشانی،این تغییر را به طرف مقابل اطلاع دهند در غیر اینصورت تمامی مکاتبات و ابلاغیه ها و اظهار نامه های ارسالی به نشانی های مندرج در این قرار داد صورت خواهد گرفت و معتبر خواهد بود.
ماده دوم – سرمایه
مبلغ ……….. ریال( ………تومان) وجه رایج/چک/اعتبار بانکی/واریز به حساب/ است که تماماً و نقداً /به تاریخ ……… از سوی مالک به مضارب تأدیه و تسلیم گردیده و مضارب با امضای ذیل این قرار داد اقرار به دریافت آن از مالک نمود .
ماده سوم – قدر السهم از مضاربه
حصه مالک از سود حاصله…………. (به حروف……….) و حصه مضارب ……….. (به حروف……….) از سود حاصله می باشد .
ماده چهارم – مدت قرار داد
از تاریخ ……… شروع و در تاریخ …….. به مدت …….کامل شمسی خواهد بود.در صورت موافقت کتبی طرفین مدت زمان مذکور قابل تمدید است.
ماده پنجم – موضوع قرار داد
سرمایه مورد مضاربه صرفاً در ………….. مورد استفاده قرار خواهد گرفت و لاغیر.در صورت تخلف مضارب از این مقرره، وی موظف است تمامی سرمایه دریافتی از مالک را در قبال اخذ رسید به وی مسترد نماید.این موضوع نافی حق مالک جهت رجوع به محکمه صالحه به منظور جبران خسارت نخواهد بود. حسب صلاحدید مالک،الزام مضارب به انجام تعهدات قرار دادی امکان پذیر است.
ماده ششم – تعهدات طرفین
الف – تعهدات مضارب
۱-۶-مضارب حق دارد با مسئولیت خود نسبت به سرمایه با دیگری مضاربه نموده یا آن را به غیر به هر صورت ولو بصورت مشارکت ، نمایندگی ، صلح حقوق و وکالت و غیره واگذار نماید .
۲-۶- مضارب باید اعمالی را که برای انجام امور تجارت مذکور که متعارف و معمول مکان و زمان است بجا آورد و چنانچه در بعضی از مواقع از قبیل ترخیص یا پاساوان یا کابوتاژ یا ترانزیت نیاز به وکیل داشته حق دارد آن را بوکیل با قید مقاطع معین ارجاع دهد .
۳-۶- مضارب باید برای انجام مضاربه دفاتر روزنامه و کل که صفحات اول و آخر آن بامضای مالک و مضارب با قید تاریخ رسیده باشد تهیه کرده و تمامی امور مالی تجارت مورد مضاربه را در آن بدون ایجاد خدشه یا الحاق ثبت نماید و در صورتی که دفاتر مزبور تکافو ننماید به دفتر روزنامه یا کل جدید که بنحو مذکور باید بامضاء طرفین رسیده باشد حاصل جمع هر حساب را نقل داده و در آن عمل نماید .
۴-۶- ………… .
۵-۶- …………. .
۶-۶- …………. .
ب – تعهدات مالک
۷-۶- مالک حق دارد کلیه عملیات تجاری و محاسباتی و مالی مضارب را در خصوص این مضاربه در هر زمان بازرسی و رسیدگی کند .مضارب مکلف است به محض درخواست مالک این اسناد و مدارک را در اختیار وی قرار دهد.
۸-۶- این قرار داد بنا به علل موت یا جنون یا سفه احد از طرفین و مفلس شدن مالک یا تلف شدن تمام سرمایه و یا عدم امکان تجارتی که منظور و در این مضاربه قید شده ، منفسخ می گردد .
۹-۶- ………….. .
۱۰-۶- …………. .
ماده هفتم – حل اختلاف
در صورت بروز هر گونه اختلاف فی مابین ، طرفین مورد اختلاف را به داوری خانم / آقای : …………… فرزند آقای : …… ساکن:………. که در ذیل این قرار داد با امضاموافقت خویش را به این منظور اعلام نموده است، ارجاع خواهند نمود و رأی داور مذکور در مورد اختلاف ارجاعی در صورتی که منطبق با قوانین و مقررات مربوط به داوری مندرج در قانون آیین دادرسی مدنی باشد قاطع و غیر قابل اعتراض و برای طرفین لازم الاجراء می باشد که بر مبنای آن طرف ذینفع حق صدور اجرائیه از طریق این دفترخانه علیه طرف دیگر دارد .
ماده هشتم – سایر شروط
( در این قسمت اگر شروطی دیگر باشد ، تنظیم می گردد ) .
ماده نهم – نسخ قرارداد
این قرار داد در ۹ ماده و در ۳ نسخه که هر سه نسخه درحکم واحد است تنظیم و بین طرفین مبادله گردید.
محل امضای مالک محل امضای مضارب محل امضای داور مرضی الطرفین
در پایان جهت مشاوره بیشتر در خصوص قرارداد مضاربه و دریافت نمونه متن قرارداد مضاربه می توانید با وکیل آپ در ارتباط باشید.
