داوری اختیاری و اجباری

در این مقاله سعی داریم به تمام سوالات شما در خصوص داوری اختیاری و اجباری پاسخ دهیم، پس با ما تا آخر این مطلب همراه باشید و جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.

داوری یکی از مهمترین شیوه های دوستانه حل اختلاف است که اختلافات را در خارج از دادگاه های دولتی به صورت محرمانه و خصوصی حل و فصل می کند که میتوان سریع و ارزانتر بودن حل و فصل اختلافات از طریق شیوه داوری را نسبت به دادگاه های دولتی از مزیت این روش به شمار آورد.در واقع اثر قرارداد داوری، از بین رفتن صلاحیت دادگاهها در رسیدگی به موضوع اختلاف است.قراردادی که جهت داوری توسط افراد منعقد می گردد، میتواند قبل از وقوع اختلاف باشد و یا بعد از آن، اما نکته مهم در مبحث داوری، اراده طرفین اختلاف می باشد.مهم است که بدانیم در داوری اراده طرفین چگونه نمایان می شود یا اینکه وسعت داوری اجباری و اختیاری در قوانین ما تا چه اندازه می باشد.

میتوان گفت این اراده، داوری را به دو نوع اجباری و اختیاری تقسیم می کند، یعنی اجبار اراده و اختیار اراده.

در داوری اختیاری، در چارچوب قانون، طرفین میتوانند هر نوع مقرراتی از این نوع داوری را معین نمایند در حالی که در داوری اجباری، در مواردی مانند رجوع به داوری، اراده طرفین اختلاف با محدودیت مواجه می شود.در بسیاری از موارد، رجوع به داوری ها به شکل داوری اختیاری نمایان می شود.اما داوری اجباری بیشتر در قوانین خانواده (امر طلاق) می باشد.البته در برخی موارد موجود در حیطه داوری اجباری، اختلاف نظر وجود دارد، مانند داوری در هیات داوری بورس اوراق بهادار که برخی این موارد را در حیطه داوری اجباری می دانند و عدهی دیگر خلاف آن را ذکر می نمایند.

• داوری اجباری قراردادی

در این حالت که بیشتر در قراردادهای صنعتی و پیمانی و قراردادهای نفت و گاز وجود دارد در قرارداد شروطی مربوط به پیش‌ بینی حل اختلاف از طریق داوری وجود دارد که می‌ تواند بندی در قرارداد اصلی یا توافق‌ نامه‌ ای بعدی منضم به قرارداد اصلی باشد.شرط داوری معمولاً به این‌ گونه است که طرفین پیش بینی می‌ کنند در صورت بروز اختلاف ابتدا به مرجع داوری مراجعه کنند و در صورت حل نشدن اختلاف بعداً اقدام به بردن اختلاف به مرجع قضایی کنند.این اجبار در واقع از توافق قدیمی و تعهد طرفین و اصل آزادی قراردادی (ماده ۱۰ قانون مدنی) نشأت می گیرد.

• داوری اجباری قانونی

در داوری اجباری قانونی، قانون داوری را به عنوان راهکار ابتدایی بر طرفین اختلاف تحمیل می‌ کند که در اینجا به آن می‌ پردازیم در برخی از قوانین به طور خاص ارجاع به داوری در قانون مشخص شده است نظیر :

الف) هیئت داوری بازار سرمایه یا بازار اوراق بهادار :

مطابق ماده ۳۶ قانون بازار اوراق بهادار ۱۳۸۴ اختلافات بین کارگزاران، بازارگردانان، کارگزار/معامله‌گران، مشاوران سرمایه‌ گذاری، ناشران، سرمایه‌ گذاران و سایر اشخاص ذی‌ ربط ناشی از فعالیت حرفه‌ ای آنها، در صورت عدم سازش در کانون‌ ها توسط هیأت داوری رسیدگی می‌ شود.در قانون مشخص شده که آرای صادره از سوی این هیئت نیز قطعی و لازم‌ الاجرا است.

ب) هیئت داوری خصوصی‌ سازی :

به موجب ماده ۲۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران هیئت داوری خصوصی‌ سازی تنها برای رسیدگی به شکایات و اختلافات از سوی افراد حقیقی و حقوقی در زمینه واگذاری سهام و مدیریت شرکت‌ های دولتی صلاحیت دارد.اگرچه قانون مذکور نسخ گردیده اما مواد ۲۰ تا ۲۴ این قانون به موجب ماده ۳۰ قانون اجرای سیاست‌ های اصل ۴۴ قانون اساسی تنفیذ گردیده است.

ج) داوری پیش فروش ساختمان :

طبق ماده دو قانون پیش فروش آپارتمان مصوب ۱۳۸۹ باید به مواردی در قرارداد پیش فروش اشاره شود و یکی از آنها اسامی داوران است بنابراین به نظر نمی‌ رسد این مورد دل به خواهی بوده و از وجود شرط داوری اجباری سخن می‌ گوید پس درج شرط داوری در قرارداد پیش‌ فروش الزامی است.در این گونه معاملات اگر حقی تضییع شود هر یک از طرفین می‌ توانند از طریق داوری در پی احقاق حق خویش باشند.

د) داوری در دعاوی خانواده :

این بحث به طلاق محصور شده است و داوری مشمول طلاق (به جز طلاق توافقی یا مبارات) است.اختلافات خانوادگی متعدد هستند مثل دعوای مهریه نفقه و اجرت حضانت یا رضاع و غیره که می‌ توان برای حل آن از داوری بهره جست.اما طبق قانون خانواده مصوب ۱۳۹۱ تنها در مورد طلاق ارجاع به داوری اجباری است و طلاق توافقی نیز استثنا شده و شامل داوری اجباری نمی شود.

داوری در طلاق چگونه صورت می‌ گیرد؟

در قانون جدید نحوه عملکرد داور در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات و عدم توفیق، داور‌ها در سازش مشخص و مقرر شده است که در گزارش خود مبنی بر عدم امکان سازش باید همه شرط‌ های ضمن عقد نکاح و مطالب مندرج در اسناد ازدواج و تکلیف سرپرستی فرزندان و صلاحیت زوجین برای سرپرستی اطفال و چگونگی حل و فصل امور مالی زوجین درنظر گرفته شود و گزارش مزبور باید علاوه بر امضای داوران به امضای زن و شوهر نیز برسد.

در آیین‌ نامه اجرایی داوران منتخب یا منصوب مکلف شده‌اند حداقل دو جلسه با حضور زوجین تشکیل داده و سعی در رفع اختلاف و حل قضیه نمایند و نیز مقرر گردیده در صورتی که رفع اختلاف به عمل نیامد یا یکی از زوجین از حضور در جلسات خودداری کند داوران باید با حضور یکی از آنان یا حتی بدون حضور زوجین نسبت به موارد اختلاف رسیدگی و نظر خود را بر امکان یا عدم امکان سازش در مهلت مقرر به دادگاه تسلیم نمایند.

جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.

مزایای داوری

قانون گذار گاهی، تنها راه حل اختلاف برخی از موضوعات را داوری دانسته و سبب شکل گیری داوری اجباری در نظام حقوقی شده است.لذا داوری یا اختیاری است که منشأ قراردادی دارد و یا اجباری است که منشأ قانونی دارد.در داوری اجباری، طرفین در ارجاع یا عدم ارجاع اختلاف به داوران، اختیار و اراده ای ندارند و قانون آن ها را ملزم می کند که به داوری مراجعه نمایند.داوری اجباری، به هیچ وجه منافی حق دادخواهی به شمار نمی رود، چرا که سلب حق دادخواهی هنگامی صادق است که هیچ مرجع تظلم خواهی وجود نداشته باشد.از طرفی، دادخواهی صرفاً به معنای مراجعه به دادگاه های دولتی نبوده و مراجعه به داوری نیز تکافوی حق دادخواهی را می نماید.

از مصادیقی که روند داوری اجباری در آن جریان دارد می توان به اختلافات بازار اوراق بهادار، پیش فروش ساختمان، خصوصی سازی، قراردادهای پیمانکاری و اختلافات خانوادگی اشاره کرد.در این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی می توان برشمرد که هر چند داوری اختیاری اصل و داوری اجباری استثناء است، اما جهت جلوگیری از اطاله دادرسی، کاهش پرونده های قضایی، سرعت بیشتر در رسیدگی به اختلافات و…ساز و کار نهاد داوری اجباری مفید ارزیابی می گردد.

داوری به نسبت رسیدگی قضایی مزایای متعددی دارد.

مزیت اصلی ارجاع اختلافات به داوری، این است که طرفین اختلاف از تشریفات قانونی متعدد و وقت‌ گیر معمول در امان می‌ مانند و می‌ توانند اختلاف خود را در زمانی سریع‌ تر و به شکلی موثرتر حل کنند.همچنین انعطاف این روش در انتخاب داور منتخب و قانون حاکم سبب می‌ شود طرفین اختلاف آزادی عمل بیشتری داشته باشند.در نهایت، پایین بودن هزینه داوری در اغلب اوقات، مشوق دیگری است که بسیاری به سمت استفاده از این شیوه سوق داده است.

انتخاب داور برای حل اختلاف به سه روش انجام می ‎شود :

• انتخاب توسط طرف‌ های اختلاف و دعوا
• انتخاب داور توسط شخص ثالث
• انتخاب داور توسط دادگاه

طبق قانون، طرف‌ های اختلاف می ‎توانند یک یا چند نفر را به عنوان داور انتخاب کنند.حال اگر در قرارداد داوری تعداد داور به منظور حل اختلاف معین نشده باشد و یا اصحاب دعوا نتوانند در تعیین داور یا داوران به توافق برسند، قانونگذار به اشخاص این حق را داده، که هر یک از آنان یک نفر داور اختصاصی معرفی و یک نفر را به عنوان داور سوم با توافق یکدیگر تعیین کنند.در این حالت هر یک از طرف ‎‌ها که متعهد به معرفی داور شده، می ‎تواند داور خود را انتخاب و از طریق اظهارنامه به طرف مقابل معرفی و از طرف دیگر تقاضای تعیین داور کرده و یا رضایت خود را بر داوری شخص ثالث اعلام کند.

جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.