شرایط فورس ماژور چیست

شرایط فورس ماژور چیست

در این مقاله سعی داریم به تمام سوالات شما در خصوص شرایط فورس ماژور چیست پاسخ دهیم، پس با ما تا آخر این مطلب همراه باشید و جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.

در جایی که تعهدی اعم از تعهد قراردادی و تعهد غیر قراردادی ایجاد گردیده و شخصی در برابر دیگری متعهد می گردد، متعهد موظف است تا تعهد خود را در مقابل متعهد له مطابق مفاد قرارداد یا حکم قانون اجرا نموده و در صورت عدم اجرا یا اجرای ناقص تعهد، ملزم به پرداخت خسارت اعم از خسارت عدم انجام تعهد و خسارت تاخیر در انجام تعهد می باشد.گاهی به دلیل وقوع یکی از اسباب سقوط تعهدات تعهد متعهد ساقط می شود اما گاه در شرایطی خاص، علی رغم عدم اجرای تعهد از سوی متعهد از آنجا که این عدم اجرا منتسب به متعهد و اراده وی نبوده، وی ملزم به جبران خسارت وارده نمی باشد.یکی از این موارد، فورس ماژور یا قوه قاهره می باشد.

در این صورت ممکن است که این سوال مطرح شود که فورس ماژور یا قوه قاهره چیست؟

باید گفت فورس ماژور، یک لغت فرانسوی بوده که پس از ورود به زبان فارسی به قوه قاهره ترجمه شده، اگرچه هنوز هم در بسیاری از قرادادهای منعقده تحت عنوان فورس ماژور درج می گردد.به هر حال چه از لغت فرانسوی و چه از ترکیب فارسی استفاده شود، فورس ماژور یا قوه قاهره به معنی حادثه ای است خارجی، غیر قابل پیش بینی و غیر قابل رفع که متعهد را از انجام تعهد باز می دارد و در صورت وقوع آن، علی رغم عدم اجرای تعهد از سوی متعهد، وی ملزم به جبران خسارت وارده از جمله خسارت ناشی از تاخیر در انجام تعهد نمی باشد.

به عنوان مثال، متصدی حمل و نقل، ضمن یک قرارداد در مقابل صاحب کالا متعهد می شود که کالای متعلق به وی را تا تاریخ خاصی از مبدا تعیین شده به مقصد تعیین شده در قرارداد برساند.هم چنین توافق می شود که در صورت هر روز تاخیر در تحویل کالا در مقصد، متصدی حمل، مبلغی را به عنوان خسارت به مالک کالا پرداخته و در صورتی که کالا کلا تلف گردد، معادل قیمت روز کالا را به عنوان خسارت عدم انجام تعهد به مالک بپردازد.

در شرایط عادی، در صورت تحویل با تاخیر کالا، متصدی حمل ملزم به پرداخت خسارت تاخیر روزانه بوده و با تلف کالا در طول مدت حمل، وی ملزم به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد می باشد.

اما تصور کنید که در طول مدت حمل، ناگهان آتشفشانی فعال گردیده و مسیر اصلی به سمت مقصد را مسدود ساخته و بنابراین متصدی حمل مجبور شده تا با تغییر مسیر به یک مسیر فرعی، کالا را چند روز دیرتر از موعد توافق شده به مقصد برسانند.در این صورت، با وجود تاخیر در تحویل کالا به دلیل اینکه واقعه آتشفشان، یک فورس ماژور یا قوه قاهره محسوب می گردد، متصدی از تعهد پرداخت خسارت تاخیر تادیه معاف خواهد بود.همین حکم در جایی هم اجرا می شود که به دلیل وقوع حادثه ای کالا کاملا از بین رفته و بنابراین متصدی حمل ملزم به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد نخواهد بود.از مجموع این دو ماده ویژگی‌ های قانونی فورس ماژور به‌ دست می‌ آید.

این ویژگی‌ ها عبارتند از:

• خارجی بودن

طبق ماده‌ی ۲۲۷ اگر متعهد، شرایطی مهیا کند تا اجرای تعهد غیرممکن شود، مثل اینکه کارگران را تشویق به اعتصاب کند یا اگر تقصیری مرتکب شود که ناخواسته با مانع رو به‌ رو شود، مانند اینکه در تحویل کالا آن‌ قدر تأخیر کند که کالا فاسد شود و غیرقابل جایگزین باشد، بدون شک از انجام تعهد و پرداخت خسارت بری نمی‌ شود.اگر بروز حادثه‌ ی خارجی قابل انتساب به متعهد باشد، وصف خارجی بودن از حادثه زایل می‌ گردد و مدیون از مسئولیت رها نمی‌ شود.

برخی از این حوادث خارجی و اوصاف آنها در زیر آمده است :

1. اعتصاب : محیط کارگاه متعلق به کارفرماست و کارگران تحتِ نظر او به فعالیت می‌ پردازند.اگر این کارفرما متعهد به انجام کاری در کارگاه باشد و به‌ دلیل اعتصاب کارگران خود نتواند تعهد را سر موقع انجام دهد، از مسئولیت پرداخت خسارت این دیرکرد بری می‌ گردد.
2. بیماری متعهد : اگر بیماری توان انجام تعهد را از مدیون بگیرد و در‌ صورتی‌ که تعهد به‌ وسیله فرد دیگری هم اجرایی نباشد، قرارداد فسخ می‌‌ شود؛ به شرطی که این بیماری قابل‌ پیش‌ بینی نبوده باشد.
3. دخالت شخص ثالث : اگر شخص ثالثی مانع اجرای تعهد شود، به‌ طوری‌ که متعهد نتواند از آن جلوگیری یا آن را رفع کند، در اینجا نیز متعهد مسئولیتی ندارد.

• مقاومت‌ ناپذیری

مطابق با ماده‌ی ۲۲۹، در صورتی‌ که دفع مانع خارجی در اختیار و اقتدار متعهد نباشد، سبب معافیت وی می‌ گردد؛ مانعی را که بتوان رفع کرد، سبب معافیت نیست.در نتیجه، سخت و دشوار بودن رفع مانع و انجام تعهد باعث نمی‌ شود که متعهد عذر عدم انجام آن را داشته باشد و حتما باید دفع مانع غیرممکن باشد.این مفهوم ناتوانی متعهد از رفع و دفع مانع، مفهومی است که باید در رابطه‌ ی بین متعهد و شرایط سنجیده شود.اوضاع و احوالی که متعهد در بستر آن موظف به انجام تعهد است، معیار اصلی محسوب می‌ شود.

• قابل پیش‌ بینی نبودن

در ماده‌ ی ۲۲۷ ق.م. علت عدم انجام تعهد در صورتی مؤثر در معافیت از مسئولیت است که قابل انتساب به متعهد نباشد.گفته شد که انسان متعارف و عاقل، زمانی که شرایط را ارزیابی می‌ کند و احتمال حادثه‌ آفرینی می‌ دهد، سعی می‌ کند از آن شرایط بگریزد و مانع وقوع حادثه شود.انتظار نمی‌ رود که او نسبت به شرایطی که پیش‌ بینی آنها را نکرده و احتمال بروز آنها را هم نمی‌ دهد، مسئول باشد.زمان ارزیابیِ احتمالِ وقوعِ حوادث هنگام انعقاد قرارداد است که شخص انجام تعهدی را بر عهده می‌ گیرد.

جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.

آثار فورس ماژور یا قوه قاهره

فورس ماژور می تواند برای رها شدن از تعهدات قراردادی یک یا هر دو طرف قراردادی مدنظر قرار گیرد اما باید در نظر داشت برای اینکه فورص ماژور قابل استناد باشد از یک سو باید با عباراتی صریح و بدون ابهام در قرارداد به آن اشاره شود و از سوی دیگر طرفی که می خواهد به آن استناد کند خود دچار تقصیر نباشد یعنی بدون تقصیر متعهد شرایط فورس ماژور باعث ممتنع شدن اجرای تعهد گردد.در تعین مصادیق فورس ماژور گرچه برشمردن تمثیلی آن در قرارداد مفید است اما بهتر است مرجعی صرفاً برای اعلام نظر در این خصوص در نظر گرفت مثلاً در یک قرارداد پیمانکای نظام مهندسی ساختمان می تواند مرجع مناسبی برای اعلام نظر در خصوص مشمول بودن یا نبود حادثه با تعریف فورس ماژور باشد.

همانطور که گفته شد اگر فرد، ثابت کند که علت عدم انجام تعهد وی به دلیل فورس ماژور بوده است؛ یعنی مثلا به دلیل اتفاق افتادن امری غیر قابل پیش بینی مثل زلزله بوده است حق مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد برای طرف مقابل از بین می رود.قوه قاهره تنها در ایفای تعهد مطرح نمی شود بله در موردی مثل رسیدن به جلسه دادرسی دادگاه نیز بحث می شود.لذا برای استناد به قوه قاهره لازم است شرایط آن شناخته شود زیرا هر حادثه ای قوه قاهره به شمار نمی رود.

آثار فورس ماژور

فورس ماژور در متن قرارداد یا توافق نامه آثاری را به همراه دارد.اگر تنها دلیل عدم انجام تعهد قوه قهریه باشد، مسئولیتی متوجه متعهد نخواهد بود، اما اگر متعهد می‌ توانسته از بروز حادثه جلوگیری کند و تقصیر کرده یا خود باعث بروز حادثه شده باشد، دیگر وصف خارجی بودن در حادثه نیست و مسئولیت تماما بر عهده‌ ی وی است.به‌ علاوه در قراردادهای معوض (قراردادهایی که طرفین در مقابل هم انجام تعهدی را برعهده دارند)، اگر فورس ماژور برای یکی از طرفین رخ دهد و مانع از انجام تعهدش گردد، طرف دیگر قرارداد نیز از انجام تعهد مبرا می‌گردد.

اثر فورس ماژور ممکن است برحسب مورد، سقوط تعهد و انحلال قرارداد یا تعلیق آن باشد:

• سقوط تعهد و انحلال قرارداد

در صورتی‌ که فورس ماژور عدم امکان دائمی اجرای قرارداد را در پی داشته باشد، موجب انحلال قرارداد و سقوط تعهد خواهد شد.در این صورت فورس ماژور موجب برائت متعهد و معافیت او از مسئولیت است و متعهدله نمی‌ تواند به علت عدم اجرای قرارداد، مطالبه خسارت کند.

در موارد زیر فورس ماژور باعث سقوط تعهدات نخواهد بود :

– در مواردی که متعهد به موجب قرارداد خطرات ناشی از قوه قهریه را پذیرفته و در قرارداد تصریح شده باشد که متعهد حتی در صورت تحقق قوه قهریه، مسئول است.همین‌ طور است در صورتی‌ که قانون این مسئولیت را مقرر داشته باشد.

– در مواردی که عدم امکان اجرا جزئی است و فقط شامل بعضی از تعهدات ناشی از قرارداد است.در این صورت، برائت متعهد نیز جزئی خواهد بود و نسبت به تعهداتی که ایفای آن امکان دارد، مسئولیت همچنان باقی است.

– در صورتی‌ که فورس ماژور ناشی از تقصیر متعهد باشد.

نکته مهم این است که در قراردادهای دو تعهدی که در آنها تعهد یک طرف علت تعهد طرف دیگر است، هرگاه تعهد یک طرف به علت فورس ماژور ساقط شود، تعهد طرف دیگر نیز ساقط و قرارداد منحل خواهد شد.مهمترین اثری که برای فورس ماژور پذیرفته شده است، خاتمه یافتن قرارداد و انحلال آن است.

• تعلیق قرارداد

هرگاه بروز حادثه‌ ای که موجب عدم امکان اجرای تعهد شده موقت باشد، فورس ماژور موجب تعلیق قرارداد است و پس از رفع مانع، قرارداد اثر خود را باز می‌ یابد.مشروط بر اینکه اجرای آن، فایده خود را حفظ کرده و منطبق با اراده طرفین باشد.تشخیص این امر با دادگاه است و در صورتی که دادگاه تشخیص دهد که ماهیت قرارداد به کلی دگرگون شده و اجرای آن برخلاف اراده مشترک طرفین در زمان وقوع عقد است، حکم به انحلال آن خواهد آمد.

باید توجه داشت که شرط فورس ماژور به اندازه ای بدیهی است که حتی در صورتی که در قرارداد ذکر هم نشود، هر یک از طرفین می‌ توانند در صورت وقوع فورس ماژور به آن استناد کنند و این امر از اصول کلی موجود در این زمینه می‌ باشد ولی بهتر است برای توافق طرفین در خصوص اجرای تعهدات در زمان فورس ماژور این شرط در متن قرارداد نیز درج شود.

جهت راهنمایی و مشاوره بیشتر در این خصوص می توانید با وکیل آپ در تماس باشید.